Evde Orkide Yetiştirme ve Bakımı, Çoğaltma

 Orkide, salepgillerdendir. Çiçeklerin en kıymetlisi ve pahalısıdır. Renklerine, biçimlerine göre değerleri değişen birçok çeşitleri vardır.
Bir çok kişi Orkide yetiştirmenin güç olduğu fikrine sahip oysa orkide yetiştirmek diğer ev çiçeklerini yetiştirmekten farksız.

Evde yetiştirdiğimiz orkideler dünyanın tropik ve yarı tropik iklim kuşaklarından geliyor. Evde başarılı orkide yetiştirmenin altın kuralı evimize uygun orkide türlerini seçmekten geçiyor. Yetiştirmesi en kolay ve en ucuz orkide türü Phalaenopsis. Bu türün çiçekleri çok uzun ömürlü ve iki ile altı ay arasında çiçekli kalabiliyor. Bazı Paphiopedilum türleri de Phalenopsis gibi yetiştirmesi kolay. 

Evimizin ortalama sıcaklık durumunu dikkate alarak seçim yapacak olursak phalaenopsis, doritis, ve bazı paphiopedilum, dendrobium türleri sıcak seven orkide türleridir. Genel olarak en iyi yetişme sıcaklıkları 18-27 C derece arasında ki sıcaklıklardır. Cymbidium, odontoglossum, miltonias, ve bazı paphiopedilum, dendrobium türleri soğuk seven orkide türleridir. Bu türler için en iyi yetişme sıcaklıkları 12 - 21 C derece arasında ki sıcaklıklardır.

Orkideleri evin hangi penceresine yerleştirirseniz yerleştirin öğlen dik gelen güneş ışınlarından korumanız gerekir. Perde veya jaluzi arkasına yerleştirmek aynı ormanda palmiyelerden süzülen ışık gibi orkideler için mükemmel bir yer olacaktır.

Nem orkideler için çok önemlidir. %40-80 arası bağıl nem uygundur. Çakıl dolu tepsilere su doldurmak suretiyle nem miktarı artırılabilir. Bunu yaparken dikkat etmeniz gereken nokta orkide saksısı çakıl üzerine oturtulduğunda su seviyesinin çakıllardan altta olmasını sağlamaktır. Spreyle günlük su püskürtmek de nem oranını artırmaya yardımcı our.

Sulama sıkılığı ortamın bağıl nemine, saksı harcının yapısına, saksı türüne (toprak veya plastik) ve büyüklüğüne göre değişim gösterebilir. Genel olarak orkideler iki sulama arasında kurumayı severler. Yavru orkideler, etli köklü ve yaprakları ince orkideler sürekli nemli kalmayı tercih ederler.
 
Orkide saksı toprağı (Saksı karışımı)
Doğada pek çok orkide tropikal ormanlarda ağaç üzerlerine tutunmuş (epifitik), kökleri aşağı sarkar vaziyette yaşar. Kökler genellikle günde bir kez yağmurla ıslanıp kurur. Bu ortamı simüle etmek amacıyla saksı toprağı çam kabukları, hindistan cevizi lifleri, pomza veya sphagnum yosunu gibi saksı materyallerinden oluşur. Bu materyaller orkideler için özel olarak hazırlanmış karışım halinde veya ayrı ayrı orkide satış noktalarından veya internetten temin edilebilir.
Gübreleme
Orkideler düzenli olarak gübrelenmekden hoşlanırlar. Bunun için NPK 15-5-5 kompoze gübreden 4 litreye yarım çay kaşığı karışıtırlarak kullanılabildiği gibi orkideler için özel olarak hazırlanmış gübreler de kullanılabilir. Yazın haftada bir kez, kışın azot oranını düşürmek suretiyle ayda bir kez gübreleme yapılmalıdır.

İster kendi evinize alın, ister sevdiklerine hediye orkide gönderin bakımı kolay orkide türlerinden seçmeniz hem sizin yetiştirme şansınızı artıracak hemde sevdiklerinizinkini artıracaktır.

Dikkat edilmesi gereken durumlar
Yeri:Direkt gün ışığı altında tutulmamalı ancak aydınlık bir yer tercih edilmelidir. Havadar ve nemli bir ortamda da toprağın kurumaması sağlanmalıdır. Ayrıca ısı farklılıkları olabilecek yerlere konulmamalıdır.

Bakımı: Çok büyük olmayan bir saksıda büyütülmelidir. Düzenli olarak uygun gübre verilmelidir. Kaloriferli mekânlarda bitkinin bulunduğu ortam nemli tutulmalıdır.

Sulama: Orkide, sulama konusunda çok dikkat edilmesi gereken bir bitkidir. Bulunduğu ortamdaki ısının en düşük olduğu saatlerde su verilmelidir. Yağmur suyu kullanılması iyi olur. Çok sulama bitkinin bozulmasına neden olabilir. Köklerinin kesinlikle hava alması gerekir. Bulunduğu kap, hafif nemli kalacak şekilde sulanmalıdır.
Işık ve kış bakımı: Phalaenopsis türünün tüm cinslerinde kuvvetli ışık ama direkt güneş pencere tülü veya incecik beyaz kumaş güneşlikle filtrelenmiş olarak gelmeli. Sakın nasılsa böyle gerekiyor güneş ışınları gelmeyen yere koyayım diye düşünmeyin. Bu durumda çiçek açmayacaktır. Diğer orkide türlerinde güneş şiddeti biraz daha fazla olmalı. Ölçüsü şudur: Phalaenopsis’lerde yapraklara değen güneş çok çok az ısıtıcı kuvvette olmalı. Hatta hiç ısıtmayacak kadar. Diğerlerinde ise hafifçe ısıtacak kadar. Orkidelerin yapraklarına değecek olan ısıtıcı güneş ışınları, filtrelenmiş olarak, günde 3 saatten az olmamalı, 6 saati aşmamalıdır. 4 saat uygundur yeterlidir.
— Orkidenizin güneşe ne kadar ihtiyacı olduğunu yeni yapraklarından da anlarsınız:[/i] Parlak yeşil ise sorun yoktur. Yapraklar koyu yeşil ise güneş şiddeti yetersiz, biraz arttırın. Yapraklar sarımsı, kızılımsı veya kahverengi gibi ise güneş şiddeti fazladır, pencere tülünü güneş ışığını daha fazla engelleyen bir tülle değiştirin.
— Ve kışın, kasımdan şubat sonuna kadar güneşi filtrelememelisiniz. Phalaenopsis türü böylece bütün yıl gelişime ve çiçeklenmeye devam eder. Diğer türleri kışın çok serinde, İstanbul’da ve daha ılımlı iklimli bölgelerde kuzey rüzgârlarını almayan cephelerde dış ortamda açık havada tutmak dinlendirmek daha iyi olur. Soğukta yapraklarını dökerler ama baharda çok daha kuvvetli büyürler. Kışın dinlendirmezseniz ikinci seneden sonra yorgun düşerler. Kışları sert geçen memleketlerde dışarıda bırakmamalısınız.

Toprak: Orkideler bildiğimiz toprakta yaşayamaz. Çünkü köklerinin iyi hava alması gerekiyor. Alacağı hava ise yoğun nemli olmalıdır. Bunun için genelde köknar veya fıstık çamı ağacı kabukları önemli işemlerden geçirilmiş ve parçalanmış olarak kullanılır. Sphagnum yosunu da kullanılabilir. Suladığınız zaman bunlar suyu sünger gibi emer. Sonra buharlaşmayla kaybettikleri suyu orkide kökleri bu şekilde alır.

Toprak değişiminde önemli püf noktası: Orkidelerer için özel satılan topraktan alacaksınız. Esintinin ve hava akımlarının ne kadar önemli olduğunu yukarda yazmıştım. Bu sadece yapraklar için değil, hatta daha çok kökler içindir. Ev içlerinde gerektiği gibi esinti ve hava akımı olamıyor ve bu özel toprak dahi kök ortamına havanın nüfuz etmesine yeterli olamıyor. Çünkü parçalar, lifler, perlit taneleri ve diğer küçük parçalar hepsi birbirlerine yapışır. Bu da evlerdeki yetersiz hava akımında engel teşkil eder kökler yetirince hava alamaz. Orkidenizin sağlığı bozulur. O halde işte size önemli bir püf noktası: Özel orkide toprağına üçte bir oranında ponza taşı katmalısınız. Ponza taşı bulamazsanız bu takdirde özel toprağı pirinçten küçük tanelerin ve tozların arınacağı şekilde elemenizi tavsiye ederim. Uzun lifler varsa onların da bir kısmını eksiltin.

Saksı: Hemen hepinizde olan “Phalaenopsis” cinsi orkideler için tam şeffaf plastik saksılar kullanılır. Çünkü doğal yapısı itibarıyle bu orkideler anavatanlarında ağaçlar üzerinde kökleri tamamen açıkta yaşarlar, kökler klorofillidir, bir kısmı yeşil olur, bu yüzden kökler iyi aydınlıkta olmalıdır. Diğer türlerde şeffaf saksı gerekmez. Eğer ortam havasını gerektiği gibi yüksek nemli yapabilecekseniz (ki bu zaten şarttır) saksıların yanlarında alt kısımda olduğu gibi hava delikleri olmalıdır. Deliklerin sağda solda olarak uzunlama yarık şeklinde olması yeter. En azından altta çok sayıda büyük delikler olmalı ve saksı altı yere veya alt tabağa asla temas etmemeli. Bu delikler ayrıca fazla suyu tamamen dışarı sızdırdığı için de önemlidir. Zira orkide devamlı suda kalırsa kökler çürür (sebep sudaki oksijenin kısa sürede tükenmesidir).
Phalaenopsis orkideleri için şeffaf saksıların önemi: Yeşil kökler kuvvetli ışık alırsa orkidenizin yeniden çiçek açması uzun sürmez.

Sulama ve yapraklarına su püskürtme: Su hafifçe ılık olmalı (oda sıcaklığında). Orkidenin yaprak ve çiçek sayısına ve ortamın nem ve sıcaklığına göre “sulama sıklığı” değişir. Belki onbeş günde bir, belki her gün sulamak gerekebilir. Sulama sıklığında esas ölçü: Saksıdaki içeriğin nemliliğinin değil, ıslatıcılığının gitmesidir. Elinizle hafifçe sıkarak yoklayın. Elinizi ıslatmıyorsa sulama zamanı gelmiştir. Bir saksı orkide en az bir litre kadar çoklukta su ile sulanmalıdır. Su kökleri iyice yıkayarak süzülüp gitmeli. Saksı altında tabakta su birikip taşmaması için lavaboda sulamalısınız. Su alt deliklerden iyice süzülünce esas yerine alın. Sulama suyu iki gün dinlendirilmiş, kloru uçmuş ve tortusu dibe çökmüş arınmış su olmalı.
20° C dereceden daha serin olmayan günlerde, hafif ılık su ile öğleden hemen sonra yapraklarına su püskürtün. Geceleri sıcaklığın 22 dereceden daha fazla olduğu günlerde ve evlerde ise sabah ve gece de su püskürtülebilir. Yaprak dipleri aralarında biriken suyu derhal pamuklu çubuk veya dürülmüş mendil ile almalısınız. Aksi takdirde çürümeye yol açar.
Orkidelerin gübrelenmesi, beslenmesi

Besleme, gıda – vitamin verme: Sağlıklı gelişmesi ve çiçeklenmesi için önemlidir çünkü orkide toprağının besin değeri yoktur. Orkideler için özel hazırlanmış besinden almalısınız. Bundan bulamazsanız potasyum, fosfor, azot ve demir bileşikleri içeren sıvı gıdadan sulama suyuna karıştırarak vermelisiniz. Miktarı çok çok az tutmak şartıyla her üç sulamada bir gıda takviyesi yapmak en uygun besleme yöntemidir. besin şişelerinde yazan tavsiyelere inanmayın yoksa orkidelerinizi zehirleyip öldürürsünüz. Topraktan besin vermede en iyi zaman sulamada olduğu gibi öğleden hemen sonradır.Orkidenizde gelişim durmuşsa uzun bir müddet, iki ay kadar hiç besin vermeyin.

Ayrıca yapraktan da besleyin: Orkidelerin beslenmesinde, özel gıda yine az dozajda suya karıştırılarak yapraklara ve dış köklere fısfıslanır. Bu daha sık yapılabilir. Her gün yapanlar var. Üç sulamada bir besinli su ile suladığınız zaman saksı altından çıkan suyu alın fısfıs şişesine doldurun, bu besinli suyun üçte biri kadar su ekleyin karıştırın yapraktan beslemede bunu kullanın. Bir fısfıslamada, sisleme gibi çıkan zerrelerin yapraklara ve köklere ince bir tabaka halinde konmaları iyidir. Fazlasında su damlacıkları oluşur, yuvarlanıp giderler. Yapraktan besleme için en iyi zaman sabah çok erken saatlerdir. » Ayrıntılı bilgi
Çiçeği ve çiçek sapı hakkında bilgiler

Sap kazayla kırılırsa: Çiçekleri solana kadar vazoda tutun. Başka bir işe yaramaz. Orkide çiçek saplarına dikkat etmelisiniz. Çok kolay kırılabiliyor.

Orkidenizin çiçekleri solunca sapı nası kesmelisiniz?
Sapta filiz boğumları vardır. Onların en kuvvetli görünenlerini sayın, diğerlerini yok sayın. Böylece: En alttan yukarı doğru üçüncü boğum yerinin iki üç santim yukarısından kesin. Kesilen yere bahçe sülfürü (kükürt) veya tarçın sürün.
Sapı kesmede iki önemli püf noktası:
1- Orkideniz yukardaki ışık meselesinde anlattığım gibi günde birkaç saat filtrelenmiş güneş alıyorsa o sap filizlenir yeni çiçek tomurcukları çıkarır. Ama eğer güneş almayan bir yere koyarsanız bu sefer çiçek açmak yerine o eski sap üzerinden fide oluşturur. Amatörce orkide üretiminde bu bir avantajdır.
2- Sapın bir altında bulunan yaprak sağlığını yitirmişse o saptan hayır gelmez. En dipten ama beş santim kadar yukarsından kesin atın.
Orkide üretim çoğaltım işleri

Evde nasıl çoğaltabiliriz? Bizde çiçekseverlerde ve çiçekçilerde (gördüğüm kadarıyla) genelde “Phalaenopsis” cinsi orkidelerden bulunuyor. Bunların siz evde nasıl çoğaltabilirsiniz »
Orkide Nasıl Çoğaltılır
Orkide üretiminin bir kaç değişik yolu var. Laboratuvar ortamına ihtiyaç duyan üretim şekilleri gerçekten çok güç ortamlar. Ev için en uygun üretim yöntemleri vejetatif üretim yolları. Hem daha hızlı çiçekli bitkiler elde edilebiliyor hemde uygulaması kolay yollar.
Tohumla üretim
Dünyanın en küçük tohumlu bitkisi orkideler. Bir aspirin ağırlığına yüz bin orkide tohumu sığdığı düşünülürse boyutları daha net hayal edilebilir. Kendi besinlerini karşılayamadıkları için bazı mantar türleriyle simbiyotik ilişkiye girip çimlenme için gerekli enerjiyi sağlamaları gerekiyor. Laboratuvar şartlarında mantarla aşılanan tohumlar kavanozlara ekilerek çimlenmesi sağlanıyor. Bazı orkide türlerinin çimlenmesi için 10-12 yıl gibi uzun bir süre gerekli, orkidelerin nesillerinin tehlike de olmasının başlıca sebebi çimlemesinde ki güçlüktür.
Doku kültürü ile üretim

Bitkinin çeşitli yerlerinden kesilen parçalarının steril kavanozlar içerisinde ihtiyacı olan tüm şartların yerine getirildiği özel beslenme solüsyonlarında çoğaltılıp köklendirilmesi işlemidir. Bu yolla elde edilen bitkiler anne bitkinin genetik olarak tıpa tıp aynısı olduğu için üstün melez orkide türlerinin üretilmesinde bu yol tercih ediliyor.
Ayırma İle Üretim
Sympodial Orkidelerin Çoğaltılması
Bu tür orkideler tek bir gövdeden yan yana simpodial olarak gelişim gösterirler. Ne kadar çok bitki gövdesi olursa olsun hepsi tek kök sistemine bağlı yani aynı bitkidir. Bu yüzden az sayıda gövdeli bitkiler ayrılırsa gelecek yıl kendini tam toparlayamayacağı için çiçeklenme gerçekleşmeyecektir. Büyüme mevsimine doğru ve çiçeksizken yapılan ayırma işlemleri daha başarılı olmaktadır.
Ayırma İşlemi
Saksı değişim zamanın da ayırma işlemi yapmak en iyi yoldur. 8 den fazla gövdesi bulunan orkideler ikiye bölünebilir.

Bunun için saksıdan çıkarılan bitki köklerindeki saksı harcından tamamen temizlenir. Bitki temiz ve steril bir bıçak ile eşit şekilde iki bölüme ayrılır.
Buruşmuş yapraklar ve ölü kökler temizlendikten sonra yeni harçla saksıya dikilir.
Dikim işleminde söküldüğü saksı harcı seviyesi ile aynı seviyeden dikilmelidir.
Gölge ve nemli bir yere kaldırılan orkideler bir hafta bekletildikten sonra normal bakım yerine alınır. 4-6 Hafta içinde yeni sürgünler görülecektir.

Keiki ile Üretim
Keiki[i]
Hawai dilinde keiki bebek anlamına gelir. Orkideler bazen kendiliklerinden bazende yeterli bakım koşulları sağlanmadığında veya bakım periyotları bozulduğunda yavru üreterek çoğalma eğilimine girerler. Çiçek sapında önce yeni yapraklar gelişir daha sonra bu yapraklardan kökler çıkmaya başlar. Anne bitkinin genetik olarak tıpa tıp aynısı olan yavru orkideler yeterli büyüklüğe geldiklerinde başka bir saksıya ayrılarak yeni orkideler üretilebilir. Bu tür gelişim görülen en bilinen türler Dendrobium, Phalaenopsis, Oncidium, ve Epidendrum dur.
Bebek Orkidelerin Ayrılması

Bunun için keikinin bulunduğu çiçek sapı altta ve üstte bulunan gözlere yakın yerlerinden yaklaşık olarak 5-6 cm uzaklıktan kesip çıkarın. Keskin ve steril bir bıçak kullanmayı ihmal etmeyin.
Kökleri ılık su içinde iyice yıkayın. Su kökleri yumuşatacak, elastikiyet kazandıracak ve köklerin saksı içine zarar görmeden daha rahat oturtulmasını sağlayacaktır.
Köklerin rahat sığacağı anne bitkiden biraz daha küçük bir saksıya yerleştirin.
Anne bitkinin saksı harcına benzer ancak biraz daha küçük tane boyutlarından oluşan saksı harcına dikin. Dikim esnasında kökler saksı harcından altta, büyüme noktaları ve kesilen çiçek saplarının ise saksı harcından üstte olmasına dikkat edin.
Gölge ve sıcak bir yere alın. Bebek orkideler anne orkidelerden biraz daha sıcaktan ve yüksek nemden hoşlanırlar.
Çok sayıda orkideniz varsa üzerine bakım kartı yerleştirip, bitkinin adını, saksı değişim tarihi gibi bilgileri not edin.

Keikiler alındığı yerde ilk büyüme belirtilerini gösterdiklerinde anne orkidenin yanına alınarak anneyle aynı bakım uygulamarı yapılarak yetiştirilmeye devam edilir. Yaklaşık olarak keikiler 18 - 24 ay sonra ilk çiçeklerini vereceklerdir.
Kaynak:http://www.orkidebakimi.com